მამის მოგზაურობა ნარკომანი შვილის სამყაროში
ავტორი: გიორგი ნიჟარაძე
ოიდიპოსის მიერ მამის მკვლელობას და დედის ცოლად შერთვას, თითქოს, თავისი მიზეზები აქვს. ეს ძველი ბერძნული ამბავია, რომელიც, ბუნებრივია, ბედისწერასთანაა გადაჯაჭვული. დელფოს ქურუმის წინასწარმეტყველება უნდა ახდეს – შვილმა უნდა მოკლას მამა და ცოლად შეირთოს საკუთარი დედა. წინასწარმეტყველებით შეძრწუნებული ოიდიპოსი გაქცევას ცდილობს, მაგრამ გაუცნობიერებლად თავადვე აღასრულებს უკვე დაწერილს. მეორე მხრივ კი ოიდიპოსი არ იცნობს საკუთარ მშობლებს: გზაჯვარედინზე მოკლულ მეფე ლაიოსს და გარდაცვლილი მეფის ულამაზეს ქვრივს – იოკასტეს. როგორ შეიძლება წინასწარმეტყველებას ხელი შეუშალო, როცა საკუთარ მშობლებს არც კი იცნობ? თუმცა, ეს სულ სხვა ამბავია.
რა ხდება მაშინ, როცა მშობელი თავის შვილს ვერ ცნობს? ერთი შეხედვით, მის წინ მდგომი ბიჭი ის პატარა ბიჭუნაა, რომელიც დიდი რუდუნებით გაზარდა და რომლის შინაგან სამყაროსაც ასე კარგად იცნობდა; კარგი ბიჭი, რომელიც ბევრს კითხულობდა, მუსიკითა და კინოთი იყო გატაცებული. მაგრამ არა! ეს ბიჭი მამისთვის სრულიად უცხოა.
ეს მამა დევიდ შეფია, ამერიკელი მწერალი, პუბლიცისტი და ჟურნალისტი, ბიჭი კი – მისი ვაჟი, ნიკი. ნიკი ნარკომანია, ტინეიჯერობისას მარიხუანის მოწევით დაიწყო და შემდეგ მძიმე ნარკოტიკებზე გადავიდა. თუმცა, მძიმე ნარკოტიკების კლასიფიკაციაშიც არის ერთი, ყველაზე ძლიერი და ყველაზე დამანგრეველი – მეტამფეტამინი. „იცნობდე შენს მტერს“ – დევიდ შეფი ამ შეგონებას მიჰყვება და მეტამფეტამინის კვლევას იწყებს. კვლევის პროცესი მისთვის უცხო არაა, წარმატებული ჟურნალისტია და მთელი ცხოვრებაა, თავს წერით ირჩენს. მაგრამ ამ შემთხვევაში საქმე შვილის სიცოცხლეს ეხება. კვლევის შედეგები კი არც ისე დამაიმედებელია: მეტამფეტამინზე დამოკიდებულებისგან თავის დახსნას მხოლოდ თითზე ჩამოსათვლელი ადამიანები ახერხებენ, მის მიერ მოყენებული ზიანის აღდგენას კი წლები სჭირდება.
გემახსოვრებათ გენიალური სცენა ლეონარდო დი კაპრიოს შესრულებით ფილმიდან „კალათბურთელის დღიური“, რომელშიც ახალგაზრდა ნარკომანი ბიჭი დედას უვარდება სახლში და ნარკოტიკისთვის ფულს სთხოვს. დედა ჯაჭვით დაბმული კარის უკან დგას და ტირის, ბოლოს კი პოლიციაში რეკავს. თუმცა, ეს არც აპათიაა და არც შვილის მიმართ უსიყვარულობის გამოხატულება. ეს ის მომენტია, როცა ხვდები, რომ შვილის გადასარჩენად ყველაფერი გააკეთე, მაგრამ შენი ყველა ცდა უშედეგო გამოდგა. მისი გადარჩენა შენზე აღარ არის დამოკიდებული, ბრძოლამ შედეგი ვერ გამოიღო და გარემოებებს ნებდები.
წლების შემდეგ დევიდ შეფიც მივა ამ სტადიამდე, თუმცა, იქამდე ძალიან დიდი გზა აქვს გასავლელი. გზა ბრძოლის, იმედგაცრუების, ერთი კლინიკიდან მეორეში სირბილის, ქალაქის ჯურღმულებში შვილის ძებნის. გზა, რომელიც ტვინში სისხლის გაჟონვასაც გამოიწვევს. თუმცა, ამ გზას დევიდი მარტო არ გადის. მასთან ერთად არიან მეუღლე, ორი მცირეწლოვანი შვილი და ყოფილი მეუღლე (ნიკის დედა). დევიდის მონათხრობიდან ვხვდებით, რამოდენა გავლენა შეიძლება იქონიოს ოჯახის წევრის ნარკომიჯაჭვულობამ ადამიანზე. ესაა მომენტი, როდესაც ნარკომიჯაჭვულობაზე მიჯაჭვული ხდები. აღარ არსებობს სხვა საფიქრალი და გასაჭირი, გარდა ერთისა. დროთა განმავლობაში დევიდი ნიკის მდგომარეობას თავის თავსაც აბრალებს: იქნებ ცოლს არ უნდა გავშორებოდი. იქნებ ნიკისთვის მშობლების ცალ-ცალკე ცხოვრებით გამოწვეული პრობლემებია მისი ამჟამინდელი მდგომარეობის მიზეზი? იქნებ პირველად მარიხუანა მასთან ერთად რომ გავსინჯე მაშინ დაიწყო ყველაფერი? მსგავსი ფიქრები და ნიკის გაუთავებელი გაუჩინარება დევიდის ჯანმრთელობაზეც ახდენს გავლენას.
თუმცა, მთავარი მოქმედი პირი ამ ამბავში მაინც ნიკია. ისაა დამნაშავეც და მსხვერპლიც. არადა, ერთი შეხედვით მარტივია: მან ნარკოტიკი აღარ უნდა მოიხმაროს. ვინ იცის, რამდენი სასიკვდილოდ დაავადებული ადამიანი გაუცვლიდა ნიკს ადგილს. მაგრამ საქმე ისაა, რომ მიჯაჭვულობა არც ისე იოლი დასაძლევია, როგორც ერთი შეხედვით ჩანს. ნარკომანიის მარწუხებიდან თავის დაღწევაში ნიკს უამრავი გამაჯანსაღებელი დაწესებულება და პროგრამა ეხმარება, თუმცა, ეს დაწესებულებები გარანტიას ვერ იძლევიან. თანაც, გამოჯანმრთელების გზაზე ხშირია რეციდივებიც, რაც ნიკსაც ბევრჯერ ემართება.
ნიკის ისტორია არაფრითაა უნიკალური და გამორჩეული. მის მსგავსად უამრავი მოზარდი იტანჯება მსოფლიოში. „განსხვავებული ნარკოტიკები, განსხვავებული ქალაქები, მაგრამ იგივე ამბავი“ – აი, რას სწერს ერთ-ერთი მკითხველი დევიდ შეფს იმ სტატიის საპასუხოდ, რომელშიც მამა თავისი ვაჟის ნარკოდამოკიდებულების ამბავს ჰყვება. შეფი ხვდება, რომ ახალგაზრდები მარტონი აღმოჩნდნენ დაავადების პირისპირ. მშობლების, ოჯახის წევრების, ექიმებისა და სახელმწიფოს დახმარება აუცილებელია, მაგრამ საკმარისი მაინც არ არის. მთავარი ნაბიჯი დაავადებულმა უნდა გადადგას.
დევიდ შეფის „კარგი ბიჭი“ ემოციურად და საქმის ცოდნით მოყოლილი ამბავია ბრძოლაზე, სიყვარულზე, ზრუნვაზე, ტანჯვასა და იმედგაცრუებაზე. მწერალი სათქმელს შეულამაზებლად და გულწრფელად ამბობს, მიუხედავად იმისა, რომ უაღრესად პირადულ საკითხებს ეხება. ამიტომაცაა, რომ „კარგი ბიჭი“ უამრავი ადამიანისთვის ნუგეშის მიმცემად და დამაიმედებლად იქცა. მათთვის, ვისაც საყვარელი ადამიანის ნარკოდამოკიდებულების გამო ცხოვრებაზე ხელი ჰქონდა ჩაქნეული. დევიდ შეფმა მკითხველს ასწავლა, რომ ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი.
წიგნის დაწერიდან თითქმის თხუთმეტი წელია გასული. დღეს ნიკი წარმატებული მწერალია. რაც მთავარია, ნარკოდამოკიდებულებას თავი დააღწია და განიკურნა. მამა-შვილს ხშირად ნახავთ ცნობილი ტელეკომპანიების გადაცემებში, სადაც თავიანთ გამოცდილებაზე ჰყვებიან და ამით კიდევ ერთ ნაბიჯს დგამენ ნარკომანიის სტიგმატიზაციის წინააღმდეგ.
2018 წელს ბელგიელმა რეჟისორმა, ფელიქს ვან გრონინგენმა, დევიდისა და ნიკის შესახებ ფილმი გადაიღო. მამა-შვილის როლს ფილმში სტივ კარელი და ტიმოთი შალამე ასრულებენ.
ლორა სპინის „ჩალისფერი მხედარი”, ანუ კარგად გახსენებული პანდემია
ავტორი: გიორგი ნიჟარაძე
მსოფლიო ომებმა, ფაქტობრივად, განსაზღვრა მთელი XX საუკუნე: ხელი შეუწყო იმპერიების ნგრევასა და ჩამოყალიბებას, შეცვალა მსოფლიო გეოპოლიტიკური მდგომარეობა და კვალი დაატყო უამრავი ადამიანის ცხოვრებას. მათ შესახებ დღემდე წერენ მხატვრულ და სამეცნიერო წიგნებს, იღებენ ფილმებს. პირველი და მეორე მსოფლიო ომი მყარადაა შემონახული კოლექტიურ მეხსიერებაში და მათ მაგალითზე დღემდე ვსწავლობთ.
რა გახდა მიზეზი იმისა, რომ ისეთი მასშტაბური ჰუმანიტარული კატასტროფა, როგორიც „ესპანური გრიპი“ იყო, ისტორიამ თითქოს ჩაყლაპა და მას თითქმის აღარავინ ახსენებს? სწორედ ეს შეკითხვა გახდა შთაგონების წყარო ბრიტანელი ჟურნალისტის, ლორა სპინისთვის, რომლის 2017 წელს გამოსული წიგნი - „ჩალისფერი მხედარი“ - ისტორიის გადააზრების მცდელობაა; იმ ისტორიისა, რომელიც „ესპანურ გრიპს“ სათვალავში არ აგდებს. სპინის აზრით, „ესპანური გრიპი“ შემონახულია პირად, მაგრამ არა კოლექტიურ მეხსიერებაში: „ის არსებობს არა როგორც ისტორიული კატასტროფა, არამედ, როგორც მილიონობით ადამიანის ცალკეული, კერძო ტრაგედია“ (სპინი 2022, 13).
XX საუკუნის დასაწყისში მეცნიერება ხალხში დიდად პოპულარული იყო. თუმცა, ხალხის უმეტესობა მას მაინც კრძალვითა და რიდით უყურებდა. გრიპი იმ სამყაროში გაჩნდა, რომელიც ძველსა და ახალ დროს შორის იყო გამოკიდებული: ადამიანს ერთდროულად სჯეროდა როგორც რაციონალიზმის, ისე კუდიანების. ისევე, როგორც ძველი ბერძნები, ხალხი დაავადებას ღვთისგან მოვლენილ სასჯელად აღიქვამდა და მის დამარცხებას ლოცვით ცდილობდა. ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევის შესახებ ლორა სპინი წერს: ესპანეთის ქალაქ სამორაში, მაშინ როდესაც გრიპი მძვინვარებდა, ეპისკოპოსმა ალვარო ი ბაიანომ ცხრადღიანი საღამოს ლოცვები დანიშნა. მისი აზრით, გრიპი გამოწვეული იყო ცოდვებითა და უმადურობით, რის გამოც „მარადიული სამართლიანობის შურისმაძიებელი ძალა“ მათ სჯიდა. სამორაში გრიპს უამრავი ადამიანი შეეწირა, გაცილებით მეტი, ვიდრე ესპანეთის რომელიმე სხვა ქალაქში. თუმცა ეპისკოპოსს მაინც მიენიჭა „ქველმოქმედის ორდენი“ პანდემიის დროს გრიპის წინააღმდეგ ბრძოლისთვის.
სამორის გარდა, წიგნში უამრავი მაგალითია მოყვანილი, რომელიც აღწერს პანდემიისადმი სხვადასხვა კულტურის დამოკიდებულებას. ნიუ-იორკსა თუ სპარსეთის ქალაქ მეშჰედში, რიო-დე-ჟანეიროს ჯურღმულებსა თუ ბრისტოლის ყურეში, ოდესაში თუ ჩინეთის პროვინცია შანსიში, გრიპმა თავდაყირა დააყენა ხალხის ყოველდღიური ცხოვრება. მასთან გამკლავების გზები სხვადასხვანაირი იყო, რაც, სპინის აზრით, ხაზს უსვამს პანდემიის ღრმად სოციალურ ხასიათს. როგორც ერთ-ერთმა გამოკვლევამ აჩვენა, ისეთმა აკრძალვებმა, როგორიცაა ნიღბის ტარების ვალდებულება და საჯარო სივრცეში შეკრების აკრძალვა, თითქმის 50%-ით შეამცირა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი აშშ-ის ზოგ ქალაქში. ამასთან, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭებოდა აკრძალვების შემოღების სისხარტეს და ხანგრძლივობას. ზოგიერთ ქვეყანაში კი აკრძალვებს საერთოდ არ მიმართავდნენ, რაც მნიშვნელოვნად უწყობდა ხელს დაავადების გავრცელებას.
გარდა კულტურებს შორის არსებული განსხვავებებისა, ლორა სპინი გვიამბობს ბევრ ინდივიდუალურ შემთხვევაზეც - მწერლებზე, მხატვრებზე, ცნობილსა თუ უცნობ ადამიანებზე, რომლებიც „ესპანური გრიპით“ დაავადდნენ და ზოგ შემთხვევაში მას ემსხვერპლნენ კიდეც. პირველი მსოფლიო ომის დასრულებამდე ორი დღით ადრე პარიზის ერთ-ერთ უბანში სასიკვდილო სარეცელზე მწოლი გიიომ აპოლინერი, თავის უკანასკნელ ფერწერულ ტილოზე მომუშავე ეგონ შილე, რუსული მუნჯი კინოს პოპულარული მსახიობი ვერა ხოლოდნაია, სანადირო თოფით შეიარაღებული გუსტავ კლიმტი, ჟენევის ტბის პირას სასტუმროში ექიმებისგან მიტოვებული რომენ როლანი - ეს იმ ადამიანთა მცირე ჩამონათვალია, ვინც „ესპანური გრიპი“ თავის თავზე გამოსცადა და რომელთა პირად ისტორიებსაც ლორა სპინი დეტექტივისთვის დამახასიათებელი სიმძაფრით გვიყვება.
ბრიტანელი მწერალი ვერა ბრიტენი, რომელიც პირველ მსოფლიო ომში ექთნად მუშაობდა, „დაკარგულ თაობას“ უწოდებდა ომში გარდაცვლილ იმ ახალგაზრდა, ჯან-ღონით სავსე, განათლებულ მამაკაცებს, რომლებსაც შინ დაბრუნების შემთხვევაში ბევრი შესაძლებლობა ექნებოდათ. ლორა სპინი კი ჭეშმარიტად დაკარგულ თაობად იმ ხალხს მიიჩნევს, ვისაც „‘ესპანურმა გრიპმა’ დედის საშოში მიუსწრო“. როგორც წლების შემდგომ ჩატარებულმა გამოკვლევებმა აჩვენა, ის მოზარდები, ვისაც გრიპი პრენატალურ პერიოდში შეეხო, თანატოლებთან შედარებით უფრო დაბლები, გონებრივად ნაკლებად განვითარებულნი და გულის დაავადებისადმი მიდრეკილნი იყვნენ.
ლორა სპინის ნაშრომის მთავარი ღირსება, ალბათ, მაინც ის წინასწარმეტყველებაა, რომელსაც იგი მეცნიერთა ვარაუდებზე დაყრდნობით აკეთებს. 2017 წელს გამოსულ წიგნში ავტორი წერს, რომ გრიპის მორიგი პანდემია გარდაუვალია და მსოფლიო მას მზად უნდა შეხვდეს. საინტერესოა, ამ სტრიქონების წერისას თავად ავტორი თუ იფიქრებდა, რომ მისი სიტყვები სულ რამდენიმე წელიწადში გამართლდებოდა. მართლაც, კოვიდ-19-ის პანდემიამ წიგნს მეტი აქტუალობა შესძინა და მის მიმართ ინტერესიც გაამძაფრა. მიუხედავად ანდრე მორუას ცნობილი ნათქვამისა, „სხვადასხვა თაობის აზროვნება ისევე ამოუცნობია ერთმანეთისთვის, როგორც ლაიბნიცის მონადებიო“, წიგნის კითხვისას ძნელია ვერ შეამჩნიო მსგავსებები ორ სხვადასხვა, ერთმანეთისგან მთელი საუკუნით დაშორებულ ეპოქაში მცხოვრებ ადამიანთა შორის.
ორივე შემთხვევის მაგალითზე კარგად გამოჩნდა, რომ, როდესაც ადამიანის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება, ხალხში ქაოსი და პანიკა ისადგურებს. საზოგადოება ვერ თანხმდება მთელ რიგ საკითხებზე, ჩნდება დეფიციტი საკვებ პროდუქტებსა და მედიკამენტებზე, დიდია უნდობლობა სახელმწიფო სტრუქტურებისა და მედიცინისადმი. ამის საპირისპიროდ იზრდება რელიგიისა და ეკლესიის როლი. ეს ყველაფერი პანდემიის თანმდევი მოვლენებია, რასაც გვერდს ვერ აუვლი. თუმცა, წარსულის გამოცდილებაზე სწავლა მაინც შესაძლებელია. „ჩალისფერი მხედარი“ სწორედ ამას გვეუბნება: წარსულთან ფრთხილი მოპყრობაა საჭირო, მას კი არ უნდა გაექცე და დაემალო, ისე, როგორც ამას ალასკელი ესკიმოსები აკეთებდნენ, არამედ კარგად უნდა შეისწავლო და ახალ გამოწვევას მომზადებული შეხვდე, რადგან ისტორია საუკეთესო მასწავლებელია.
