სავალდებულო ცეკვა შიმშილთან

საცხოვრებელი ადგილი შეიცვალა, მაგრამ სამშობლოზე ფიქრი არ შეუწყვეტია. პირველი წიგნები რუმინულ ენაზე დაწერა. შემოქმედების მთავარ თემად დიქტატურა აირჩია. დიდი არჩევანი არც ჰქონია: როგორც ერთ ინტერვიუში ამბობს, ამის გარდა ბევრი არც არაფერი მინახავსო. 2009 წელს ყველა მწერლისთვის სანატრელი ნობელის პრემიაც მიიღო, პოეზიასა და პროზაში ჩაგრულთა ცხოვრების გულახდილად ასახვისთვის. 

1940 წელს რუმინეთი, დიქტატორ ანტონესკუს მეთაურობით, ფაშისტურ გერმანიასთან შევიდა ალიანსში. გერმანელთა სამსახურში ჩადგა ჰერტა მიულერის მამაც. თუმცა 1944 წელს რუმინეთში წითელი არმია შეიჭრა, ანტონესკუ დააპატიმრეს და სიკვდილით დასაჯეს, რუმინეთის ახალი მთავრობა საბჭოთა კავშირს დაემორჩილა და ნაცისტურ გერმანიას ომი გამოუცხადა. 1945 წელს სტალინის დავალებით რუმინეთში მცხოვრები 17-დან 45 წლამდე გერმანელები (მათ შორის, ჰერტა მიულერის დედაც) „აღდგენით“ სამუშაოებზე გაგზავნეს საბჭოთა კავშირში. 

ასეთი იყო ისტორიული ფონი, რომელიც შთაგონების წყარო გახდა მწერლის 2009 წელს დაწერილი რომანისთვის - „სუნთქვის საქანელა“. დეპორტაციის თემა რუმინეთში ტაბუდადებული იყო და მიულერმა მხოლოდ 2001 წელს გადაწყვიტა ამ თემის რეფლექსია. მშობლიურ სოფელში ის ადამიანები გამოჰკითხა, ვინც ბანაკში ცხოვრება თავის თავზე გამოცადა. ასეთთა შორის იყო პოეტი ოსკარ პასტიორიც, ვისთან ერთადაც მიულერმა წიგნის დაწერა განიზრახა. თუმცა პასტიორი რამდენიმე წელიწადში გარდაიცვალა და საქმის ბოლომდე მიყვანა მიულერს მარტოს მოუხდა. თუმცა, მისივე თქმით, პასტიორის წვლილი ამ რომანის დაწერაში განუზომელია. სწორედ ის არის რომანის მთავარი პერსონაჟის პროტოტიპიც და მთხრობელიც. 

„სუნთქვის საქანელა“ უკვე ხანში შესული ლეოპოლდ აუბერგის მონოლოგია. 17 წლის ასაკში იგი სხვა ეთნიკურ გერმანელებთან ერთად ნოვო-გორლოვკაში, შრომით ბანაკში ხვდება. თან მიაქვს ერთი ჩემოდანი, რომელიც ადრე გრამოფონის ყუთი იყო. ჩემოდანში ბევრი არაფერია: რამდენიმე ჰიგიენური ნივთი, ცოტა ტანსაცმელი, საგზალი და ოთხი წიგნი, რომლებსაც წაკითხვა არ უწერიათ - ქაღალდი ხომ ასე ძვირად ფასობს ბანაკში. 

ლეოს მონათხრობიდან ვეცნობით ბანაკის ყოველდღიურობას, უამრავ პერსონაჟსა და მათ პირად თუ საერთო ისტორიებს. ბანაკში „ინტერსაზოგადოებაა“ შეკრებილი, სხვადასხვა ქალაქსა და მხარეში მცხოვრებმა ხალხმა ერთად მოიყარა თავი. არცერთი ჩვენგანი ომში არ ყოფილა, მაგრამ რუსების აზრით, ჰიტლერის დანაშაულში ბრალი ჩვენც მიგვიძღოდაო, ამბობს ლეო და ბანაკში მოხვედრის აბსურდულობას უსვამს ხაზს.

ბანაკში ცხოვრება ყოველდღიურ გაუსაძლის ფიზიკურ შრომას ნიშნავს. ამასაც აიტანს კაცი, მაგრამ შიმშილს - ვერა. შიმშილის ანგელოზი ამ წიგნის ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟია. მართალია, იგი არასდროს ჩანს, რადგან ფორმა არ აქვს, მაგრამ მაინც სულ შენ გვერდითაა, ზოგჯერ აჩრდილივით თავზე გადგას, ზოგჯერ კი შენს სხეულში იდებს ბინას. მისგან დასვენებას მხოლოდ მაშინ ახერხებ, როცა გძინავს, თუმცა ესეც დროებითია. მისგან გაქცევა ცოტა ხნით შეიძლება, მაგრამ არა სამუდამოდ. ამიტომაცაა, რომ ლეო ბანაკიდან გათავისუფლების შემდეგაც მუდმივ ჭიდილშია შიმშილთან და ათწლეულების მანძილზე მხოლოდ იმიტომ ჭამს, რომ შიმშილის ანგელოზს აჯობოს. ჭამს დაუზარლად და ამით, ალბათ, თავისებურ პროტესტსაც გამოხატავს.

შიმშილს შეუძლია მკვლელობაც კი ჩაგადენინოსო, ამბობს პროტაგონისტი, რომელიც ერთ-ერთი მონაწილეა ბანაკში პურის ქურდის სამაგალითოდ დასჯისა. პური აქ ხელშეუხებელია და ჰაერივით საჭირო. მას ერთი ჯადოსნური თვისებაც აქვს: როცა შენი პური გაცვლა-გამოცვლის შემდეგ სხვის ხელში აღმოჩნდება, იგი თითქოს დიდდება, ფუვდება. ახლა კი წარმოიდგინეთ, რა ბედი ეწევა მას, ვინც თანაბანაკელს ხუთი დღის ნაგროვებ პურს მოპარავს!

ნივთებს ბანაკში კიდევ ერთი თვისება აქვთ, მათ შეიძლება გულისხმიერება შეიძინონ. ასე მოხდა ლეოსა და ცხვირსახოცის შემთხვევაში. ცხვირსახოცი ერთადერთი საჩუქარი იყო ბანაკში ხუთწლიანი ცხოვრების განმავლობაში, ზრუნვის ერთადერთი გამოვლინება. გასაკვირი არცაა, რომ ცხვირსახოცი ბებიის მიერ ნათქვამ მანუგეშებელ ფრაზას შეერწყა და სწორედ ის იყო ერთადერთი „ადამიანი“, რომელიც ბანაკში მასზე ზრუნავდა. 

ხუთი წლის თავზე, უკვე მაშინ, როდესაც ბანაკი თითქმის სახლად იქცევა, ლეო და მისი თანაბანაკელები შინ ბრუნდებიან. თუმცა ყველა არა. უმეტესობა ბანაკში სამუდამოდ რჩება, მისი სხეული ცემენტის გროვას შეერწყმება ან მას შიმშილის ანგელოზი უღებს ბოლოს. და საერთოდაც, ბანაკს მხოლოდ ფიზიკურად ტოვებ, ის სამუდამოდ შენთან რჩება, ისევე, როგორც შიმშილის ანგელოზი. ისევე, როგორც სამშობლომ არ დატოვა ჰერტა მიულერი. ბანაკი ერთ ჭეშმარიტებას მაინც გასწავლის: 1 ნიჩბის მოსმა = 1 გრამ პურს. და მნიშვნელობა არა აქვს, ბანაკში ხარ დატყვევებული თუ მისგან შორს თავისუფლებით ტკბები: ეს თანაფარდობა ყოველთვის ჭეშმარიტია - ერთი ნიჩბის მოსმა ყოველთვის უდრის ერთ გრამ პურს.